سه صفت که در هر که باشد، اعمالش مقبول نیست

 حدثنا أبی رضی الله عنه قال حدثنا سعد بن عبد الله عن أحمد بن أبی عبد الله البرقی عن أبیه عن ‏صفوان بن یحیى عن عبد الرحمن بن الحجاج عن أبی عبد الله ع قال: قال إبلیس لعنة الله علیه لجنوده ‏إذا استمکنت من ابن آدم فی ثلاث لم أبال ما عمل فإنه غیر مقبول منه إذا استکثر عمله و نسی ذنبه و ‏دخله العجب.‏

 امام صادق (علیه السلام) فرمود: شیطان لعین بلشگر خود گفت: من اگر در سه مورد بر آدمیزاده دست یابم پس از ‏آن هر عملى که بجا آورد خاطر پریشان نگردم که میدانم عملش پذیرفته نیست:

هنگامى که

عمل خود را زیاد ‏پندارد

 و گناه خود را فراموش کند

 و خودپسندى در او راه یابد.‏

 کتاب خصال/ شیخ صدوق؛ جلد 1 صفحه 112 ـ ترجمه فهری

 توضیح حدیث:

 از این حدیث و احادیث مشابه دیگر که زیاد هم هستند، چند نکته خیلی مهم درباره استراتژی های شیطان برداشت می شود که اگر به آنها توجه نکنیم، چه بسا فریب شیطان را بخوریم و فکر هم بکنیم که خیلی آدم خوبی هستیم!

 نکته اول: شیطان همیشه سعیش را می کند تا در نیات و امور قلبی تأثیر بگذارد. وقتی می بیند که فردی مؤمن و متدین است و علاقمند به اعمال دینی، نمی رود سراغ اینکه او را از اعمال دینی باز بدارد. بلکه سعی میکند کاری کند که او، همان اعمال را در ذهنش زیاد بپندارد. یعنی اگر کسی توفیق دارد و نماز مستحبی میخواند، شیطان به او نمی گوید که نماز مستحبی نخوان، بلکه به او میگوید: ما شاء الله چقدر نماز مستحبی میخوانی!

 شیطان لازم نمی بیند که برخی انسانها را به انجام گناه تشویق کند. این وظیفه را هوا و هوس و نفس اماره انجام می دهند. شیطان می کوشد که فرد، گناهش را به یاد نیاورد. اگر فردی گناهانش را به یاد نیاورد، هم توبه نمی کند و هم احساس میکند چقدر آدم خوبی است که اصلا گناه نمی کند!

 وقتی انسان احساس کند که آدم خوبی است و اصلا گناه نمی کند، دچار یکی از بزرگترین مشکلات اخلاقی می شود که نام آن عُجب یا خودپسندی است. عجب همان چیزی است که ابلیس را ابلیس کرد. لذا در احادیث دیگر داریم که بنده ی گناهکارِ توبه کرده، بهتر است نزد خدا از کسی که گناه نمی کند، اما دچار عجب شده است.

 اگر دیدیم علاقه شدیدی به اعمال مستحبات داریم و یادمان هم نمی آید که در چند وقت اخیر گناهی کرده باشیم، حواسمان را جمع کنیم! شاید شیطان دارد ما را به سمت پرتگاه عجب می کشاند و خودمان هم خبر نداریم!!